یلدا
جشن شب یلدا بعد از نوروز، از بزرگترین جشنهای باستانی ایرانیان به شمار میرود و هر ساله در آخرین شب پاییز، ایرانیان با شکوه هر چه تمامتر این جشن را برپا و گرامی میدارند. همان اندازه که آمدن نوروز برای ایرانیان سرشار از ذوق و شوق است، یلدا نیز چنین هیجانی برای ایرانیان ایجاد میکند و پیر و جوان، برای فرارسیدنش آماده میشوند. شب یلدا بلندترین شب در نیمکره شمالی و برابر با آخرین روز از پاییز به شمار میرد و به باور ایرانیان خورشید در چنین شبی زاده شده. یلدا بیش از 7 هزار سال قدمت دارد.
طولانی ترین شب سال
شب یلدا یا شب چله طولانیترین شب سال است. در آخرین غروب 30 آذرماه، فاصله طلوع تا غروب آفتاب به کوتاهترین حد ممکن میرسد. از این رو بلندترین شب سال رقم میخورد. ایرانیان فاصله بین غروب آفتاب 30 آذرماه تا طلوع آفتاب روز بعدش، یعنی 1 دیماه را جشن میگیرند و به آن شب یلدا میگویند. از شب یلدا به بعد، روزها رفته رفته بلندتر میشود و در اصطلاحات نجوم نیز، یلدا مقارن با انقلاب زمستانی است. از این رو شب یلدا را شب تولد خورشید میدانند.
نام دیگر شب یلدا
به شب یلدا شب چله نیز میگویند. ایرانیان باستان زمستان را به دو دوره 40 روزه تقسیم کرده بودند. چله اول که به چله بزرگ معروف است از نخستین روز زمستان آغاز میشد و سرما در بیشرین حد خود قرار داشت. در چله دوم یا چله کوچک هوا رو به اعتدال میگذاشت و از سرمای بیش از اندازه کاسته میشد.
فلسفه شب یلدا
فلسفه یلدا به صورت خلاصه و ساده میگوید که طولانیترین شب نیز سرانجام تمام میشود و خورشید با اشعههای تابناکش سیاهی شب را درهم میشکند. به عبارتی جشن گرفتن شب یلدا از این جهت است که ایرانیان باور دارند هیچ مشکلی در این دنیا پایدار نیست و برای سختترین مشکلات نیز سرانجام راه حلی پیدا میشود و برای عبور از سختیها و رسیدن به آسایش تنها باید صبوری کرد.
در شب یلدا چه اتفاقی میافتد؟
رسم است که ایرانیان در شب یلدا در منزل بزرگ خانواده دور همدیگر جمع میشوند. قدیمها که بخاریهای گازی، پکیج و رادیاتور نبود، ایرانیها از وسیله گرمایشی ویژهای به نام کرسی استفاده میکردند. کرسی میزی بود که زیرش ذغال گذاخته قرار میدادند، رویش پتوی بسیار ضخیم و بزرگی به نام لحاف کرسی میکشیدند و در زمستان افراد خانواده دورتادور آن و در حالی که خودشان را زیر لحاف گرم می کردند، جمع میشدند.
در یلدا نیز افراد خانواده دور تا دور کرسی مینشستند، خوراکیهای مخصوص یلدا را روی کرسی میچیدند و تا پاسی از شب بیدار میماندند و ضمن خوردن خوراکیها، با گفتن از خوشیها و داستانهای نمادین و متلها شب را میگذرانند.
امروزه کرسیها از خانهها و از جشن های یلدا کوچ کردهاند. با این حال رسم جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگ خاندان کمابیش به قوت پیش باقیست. اعضای خانواده گرد هم میآیند. روی سفرهای که بیشباهت به سفره هفت سین نیست، خوراکیهای مخصوص یلدا را میچینند. اعضای خانواده با شوخی و خنده از خوراکیها میل میکنند. بزرگ خانواده داستانهای اساطیری و حماسی میگوید، فال حافظ میگیرند و همگی تا پاسی از شب بیدار میمانند و به شادی میگذرانند.
مراسم چله بردن چیست؟
در بسیاری از نقاط ایران رسم چله بردن برای نوعروس و داماد مرسوم است. این رسم با اندکی تفاوت در جزئیات در اغلب مناطق ایران به اجرا درمیآید. چله بردن یعنی هدیه دادن خوراکی، رخت و لباس و زیورآلات برای نوعروس خانواده. خانوادههای ایرانی در شب یلدا میوه، شیرینی، انواع پوشاک و زیورآلاتی از جنس طلا را در طبقهای بزرگ به شیوه زیبایی میچینند، سپس به منزل عروس جدید میفرستند. معمولا مادر عروس نیز چند روز بعد به پاس احترام و قدردانی در طبقها هدیهای قرار میدهد و به منزل خانواده داماد باز پس میفرستد.
خوراکی های مخصوص یلدا
رکن اصلی یلدا خوراکیهای آن است. تقریبا در همه مناطق ایران، پختن شیرینی محلی مخصوص آن منطقه رونق دارد و بانوان برای چنین شبی خودشان شیرینی محلی میپزند. آجیل شامل انواع تخمه و مغز دانههای گیاهی مثل بادام، فندق، پسته و گردو یکی دیگر از خوراکهای ویژه یلدا به شمار میرود. هندوانه نیز از خوراکیهای مخصوص یلداست. انار نیز از جمله اعضای ثابت سفرههای یلدا است. انار را اغلب به صورت دانه شده و همراه با ترکیب گلاب و شکر و یا گلپر ساییده و نمک میل میکنند. همچنین خوردن کدوحلوایی پخته شده بخش مهمی از مراسم شب یلدا محسوب میشود. هر کدام از خوراکیهای یلدا نماد سمبل به شمار میروند و گذاشتنشان روی سفره معنای سمبلیک ویژهای دارد.
مراسم خوردن برف و شیره
در گذشته که زمستانها با بارشهای بیشتری همراه بود و آلودگی هوا نیز وجود نداشت، خوردن برف زمستانی همراه با شیره انگور از جمله آدابی بود که در مراسم یلدا به اجرا در میآمد. همچنین خشکبار نیز از دیگر خوراکیهای مرسوم روی سفرههای یلدا به شمار میرود. انواع میوههای خشک مثل آلو، آلبالو، برگه زردآلو، برگه هلو، انجیر، سیب، کشمش و ....از جمله خشکباری هستند که در یلدا روی سفره قرار میگیرند و افراد خانواده با آن مورد پذیرایی قرار میگیرند.
مراسم حافظخوانی
اصلیترین برنامه یلدا، گرفن فال با استفاده از دیوان حافظ است. حافظ از بزرگترین شعرای پارسی زبان است و ایرانیها اعتقاد دارند که او در عرفان به درجه اشراق رسیده است. از این رو از عالم غیب خبر دارد و شعرهایش را به عنوان فال در نظر می گیرند. معمولا بزرگ خانواده دیوان را در دست میگیرد و به نیت تک تک اعضا برایشان دیوان را باز میکند و فال را با صدایی خوش میخواند.
مراسم فال هندوانه
در بعضی نقاط ایران نیز تفال زدن با روشهای دیگر مرسوم است. مثلا در بعضی از مناطق با استفاده از پوست هندوانه فال میگیرند. فردی که میخواهد فال بگیرد نیت میکند، سپس 4 قطعه پوست هندوانه را پشت سرش پرتاب میکند. اگر دو تکه سفید و دو تکه سبز بود، یعنی نیتش میانه است. اگر سه تکه سبز و یک تکه سفید بود یعنی نیتش خوب است و اگر سه تکه سفید و یک تکه سبز بود یعنی نیتش بد خواهد بود.
یلدای امروزی
یلدا امروزه شکل و شمایل تازهای به خود گرفته. بانوان ایرانی تلاش میکنند با هنر خود این جشن را بشکوهتر برگزار کنند. روی سفرههای یلدای امروزی افزون بر خوراکیهای همیشگی، خوردنیهای نوظهور و چشمنوازی دیده میشود. انواع کیک و بیسکوییت به شکل هندوانه، ژلههای به شکل انار و هندوانه و تهیه گیفتهایی برای میهمانان به شکل میوهها محبوب یلدا یعنی انار و هندوانه از جمله پدیدههای نوظهور یلدا به شمار میروند. همچنین پوشیدن لباسهای مخصوص با تم هندوانه بر تن کودکان از دیگر اتفاقهایی است که به تازگی در میان ایرانیان به مناسبت جشن یلدا دیده میشود.
برای شرکت در رویداد یلدا کجا برویم؟
نشانههای یلدا را می توانید در کوچه و بازار جست و جو کنید. میوهفروشیها و آجیلفروشیهای پر از جمعیت، هیجان و شادی عمومی مردم در خیابانها و جعبههای شیرینی که دست شهروندان میبینید همگی نشانههای روشنی برای آمدن یلدا است. با این حال در سطح شهر نمیتوانید شاهد جزئیات یک یلدای تمام عیار باشید. برای حضور در مراسم شب یلدا یا باید با خانوادههای ایرانی در تماس باشید و یا به محدود مراکزی که متولی برگزاری این جشن هستند سر بزنید. اگر در یک خانه محلی اقامت کنید، میتوانید جزئیات یلدا را در کنار مدیر خانه تجربه کنید. همچنین در اغلب هتلها مراسم یلدا برای میهمانان خارجی برگزار میشود. البته ممکن است این مراسم با انچه در بافت خانوادهها اتفاق میافتد متفاوت باشد. با این حال شرکت در آن خالی از لطف نیست. همچنین برخی از سفرهخانهها مراسم یلدا برگزار میکنند و برنامههای مفصل و مفرحی مانند حافظ و شاهنامهخوانی را به اجرا در میآورند. برای اطلاع یافتن از مکانهایی که به برگزاری مراسم شب یلدا میپردازند، بهتر است با راهنمای ایرانی خود مشورت کنید.
پیشنهاد میکنیم خواندن این صفحه را از دست ندهید: نوروز